Yaşamak

Meşhur Japon yönetmen Akira Kurosava, 1952 yapımı Ikuru (Yaşamak)  isimli muhteşem filminde, İkinci Dünya Savaşından, yaklaşık üç milyon insanını kaybederek mutlak bir mağlubiyetle çıkan Japonya’nın başkenti Tokyo’da yaşayan ve belediyede çalışan orta yaşlı bir devlet memuru olan Kanji Watanabe (Takashi Shimura)’nin hikâyesini anlatır. Otuz yıl boyunca “gerçek” hiçbir iş yapmadan daireye gidip gelmiş uyuşuk bir memur olan Watanabe, nihayet “Halkla İlişkiler Dairesi Kısım Amiri” olmuştur. Filmin hemen başında memur felsefesinin özeti olan şu cümle geçer:

“Bu dünyada makâmınızı korumanın en iyi yolu hiç bir şey yapmamaktır.”

Filmin başında Watanabe’nin yoğun ama anlamsız meşguliyetini ve ne kendisine ne başkalarına en ufak bir fayda sağlamadan geçirdiği yeknesak hayatı izleriz.

Bir gün mide ağrısı şikâyetiyle doktora giden Watanabe, mide kanseri olduğunu ve en fazla altı ay ömrü kaldığını öğrenir.

Bir anda uyuşuk memurun tüm hayatı altüst olur. Hayatı boyunca bozuk para gibi harcadığı “zaman” bir anda kıymetlenmiştir. Yıllardır biriktirdiği küçük bir serveti vardır. Ömrünün kalan kısmında, bu “biran önce harcanmazsa boşa gidecek” serveti harcamayı düşünür. Kendini daha önceleri tasarruf adına kaçındığı eğlencelere vermek ister ama bunun bile nasıl yapılacağını bilmemektedir. Tesadüfen tanıştığı başarısız bir yazar onu Tokyo’nun gece hayatına sokar. Fakat barlar, pavyonlar, içkiler, kadınlar Watanabe’nin aradığı tatmini sunamazlar.

Sona yaklaştığını öğrendiği anda her saniyesi bir anda altına dönüşen ömrünün geri kalanını bu tür yerlerde “harcamak” Watanabe’yi tatmin etmek bir yana iyice derin bir depresyona sevk eder.

Artık bitmesine çok az kaldığını bildiği saatlerini en çılgın eğlencelerle bile olsa “boşa” harcamak müthiş derecede rahatsız edici bir fikirdir.  

Watanabe bu sefer kendi memurları arasında, daha önceleri biraz hayret biraz da kınamayla takip ettiği hayat dolu genç bir kızın peşine takılır. Hayatının geri kalanını o genç kız gibi neşe içinde geçirebilmek için onun neler yaptığını, nasıl böyle enerjik ve mutlu olabildiğini anlamak ister. Ama bir süre sonra anlar ki kızcağızın felsefi bir derinliği yoktur. Mutluluğu ve enerjisi sadece gençliğinden gelmektedir.

Kahramanımız nihayet derin bir depresyon, çaresizlik ve yeis içinde kavrulduğu bir anda hayatına anlam katacak şeyi keşfeder. Kalkar, kaç gündür gitmediği makamına gider ve bu sefer “gerçekten” çalışmaya başlar. Artık kendine ölmeden önce gerçekleştirmeye söz verdiği bir hedefi vardır: Bir grup annenin, çocukları hasta olmasın diye kurutularak çocuk parkına dönüştürülmesini istedikleri bir bataklığı belediye eliyle ıslah ettirmek. Filmin başında sorumluluğu başkasına atıp, iş yapmamak için kısım kısım, şube şube dolaştırdığı insanların dertlerini gerçekten gidermek.

Filmin ortalarına doğru kahramanımız ölür. Filmin ikinci yarısı neredeyse tamamen taziye evinde geçer.

Watanabe ne yapıp etmiş, ölmeden o parkı yaptırmıştır. Onu en son, soğuk bir kış gecesi kendi yaptırdığı parkta bir salıncakta neşeyle şarkı söyleyip sallanırken görürüz. O gece o parkta canını teslim etmiştir.

Belediye başkan yardımcısı, diğer memurlar taziye evinde uzun uzun konuşmalar yapar ve vaziyeti değerlendirirler. Watanabe’nin parkın yapılmasında gerçekten etkili olup olmadığını tartışırlar. Bir kısım memur, parkın bir seçim yatırımı olarak zaten yapılacağını, aslında Watanabe’nin çabasının bir tesadüf olduğunu iddia ederken diğerleri o olmasa bu parkın yapılamayacağı konusunda hemfikirdir.

Taziye evinde oğlu ve gelini de dâhil olmak üzere Watanabe için gerçekten üzülen, gerçekten gözyaşı dökenler sadece, o park için dilekçe veren anneler olur.

***

Elimden gelse bu filmi tüm memurlarımıza defalarca seyrettirirdim.

Watanabe’den tek farkımız ne kadar ömrümüzün kaldığını bilmememiz. Ama sınırlı sayıda günümüz olduğunu bal gibi biliyoruz.

Hayatımızı anlamlı kılacak bir şeye hepimizin ihtiyacı var.

Ve bu “şey” ne yeni bir ev, ne yeni bir araba, ne yurt içi yurtdışı geziler…

Bu “şey” ardımızdan hayırla yâd edilecek bir isim bırakmak…

İnsanlara faydası dokunacak birşeyler yapmak, yolunda gitmeyen birşeyleri yoluna koymak.

İki atom bombası yemiş ve mutlak bir şekilde mağlup olup işgal edilmiş Japonya, o günden bugüne gelebildiyse bizim için de bir ışık var demektir.

“Böyle gelmiş böyle gitmez” diye haykıracak insanlara ihtiyacımız var.

“Evet, yapabiliriz, yeniden doğru, dürüst, ahlaklı bir toplum kurabiliriz” diye düşünen kafalara…

Hayatın anlamını, insanlığa hizmette ve dünyayı daha iyi bir yer haline getirmede arayan nesillere…

Yeni ümitlere, heyecanlara…

Sosyal Mutantlar – 3

Uzunca bir zamandır birçok mütefekkir ve münevverimiz derin içtimâî kafa karışıklığımıza dikkat çekiyor. Ama bunlardan pek azı iletişim vasıtalarından fırlatılan “sosyo-aktif” telkin bombaları eşliğinde yürütülen sosyo-kültürel gen ameliyatlarından bahsediyor.

Bu temaşa ettiğimiz, “sosyal mutantların” derdine derman arayan “sosyal mutantların” trajedisidir. Zira derde derman arayanlar da aynı telkin bombardımanının altındadır.

Unutturulmuş hayat pratiklerini, hala sağlam kalabilmiş hücrelerindeki DNA’larında bulmayı ümid edenler çoğu kez şuursuz yalpalarla çoktan kaybettikleri bir zamanın peşine düşüyorlar. Bozulmamış öze dönmek, bir zamanların sıhhatli bakışını yeniden kazanabilmek için çırpınıyorlar. Sosyal mühendisler ve onların “kötü genlerinden muvaffakiyetle arındırılırmış mutantları” ise hiç vakit kaybetmeden bu zorlu arayışı, kullanışlı kelimelerle yaftalıyorlar: irticaî, çağdışı, demode!

Bazen halimizi, verilen psikiyatrik ilaçların ve yoğun telkinlerin tesiriyle hafızasını kaybeden bir kimsenin haline benzetiyorum.

Bu kimse biran önce “kendine gelmek” istiyor.

Fakat doktorlar ve tüm çevresi ona kendisine gelmesinin bir felaket olacağını telkin ediyor.

En başta “hasta” olduğu için bu tedaviye başlandığını, tedavi kesilirse hastalığın nüksedeceğini anlatıp duruyorlar.

Ama sözüm ona hasta kendini bu tedavi altında da hiç iyi hissetmiyor.

Çünkü ilaçlar oryantasyonunu bozuyor.

Sürekli başını döndürüyor.

Dikkatini toplamasına imkân vermiyor.

Halüsinasyonlar görmesine sebep oluyor.

Geçmişini hatırlamasına mâni oluyor.

O kadar uzun süren terapiden sonra bu kişinin kendisi de “eski haline” dönebileceğine dair umudunu yavaş yavaş kaybediyor.

Ne korkunç bir manzara…

Bu dakikadan sonra bir iyileşme mümkün mü?

Yoksa “hasta” bir akıl hastanesinde mi tamamlayacak ömrünü?

Eğer “hasta”, bir insan olsaydı sanırım yapacak bir şey kalmamış diyebilirdik.

Ama “hasta” denilen, koca bir medeniyetse iş değişiyor.

Bir kenara atıp ölmesini bekleyebileceğiniz bir şey değil “medeniyet”.

Öyle ya da böyle kendini mütemadiyen yeniden üreten bir organizmadan bahsediyoruz.

Form değiştirse de başkalaşsa da yaşamaya devam eden bir organizmadan…

Şimdi sormamız gereken soru şu:

Bu medeniyeti, onu öldürmek, olmadı hep hasta yatağında tutmak için çabalayan doktor görünümlü katillerin ellerinden almak için sosyal mutantlar olarak ne yapabiliriz?

Salih Cenap Baydar

Twitter:@salihcenap

Sosyal Mutantlar – 2

Genetik mühendisleri işe “kötü geni” tespit etmekle başlarlar. “Kötü gen” tespit edildikten sonra etkisiz hâle getirilmeye yahut devre dışı bırakılmaya çalışılır. Tabi onun yerini alacak “iyi gen” de tespit edilir ve değiştirme operasyonu başlar. Mesela domatesin renginin kırmızıya dönmesini geciktiren yahut engelleyen gen tespit edilir ve domatese kan kırmızısı bir renk verecek genle değiştirilir.

İnsanı dehşete düşürse de “sosyal genetik mühendislerinin” de benzer bir yol takip ettikleri söylenebilir.

Domatesin yerini, düşünen, hisseden, hareket eden insanlar almıştır. “Kötü” genler tespit edilir.

Mesela Avrupalılar gibi giyin(e)meyen doğuluların bu “eksiklikleri” hedef alınabilir. Hedefin mahiyetine göre önce “cerrahi” bir müdahale gerekebilir. Çıkarılan kanunlarla, silahlı güçlerin zoruyla “kötü sosyal genlere” savaş açılır. İstimal edilen usulün tabiatı gereği cemiyetin terörize edilmesi icap edebilir. Ancak bütün bunlar operasyonun sadece ilk adımlarıdır. Asıl faaliyet, gizli ve açık telkinlerle sürdürülür. Kâh dinî sebeplerle, kâh alışkanlıktan dolayı otantik kıyafetleri taşımakta ısrar edenler çağdışı ilan edilir ve mütemadiyen hakarete uğratılır. Eldeki tüm iletişim imkânları seferber edilir. Cemiyetin itibar ettiği kişilere “iyi genlerin” propagandası yaptırılır. Kitle iletişim araçlarındaki “kötü genlerden arındırılmış prototipler” işe koşulur. Kâh kurgu eserlerde, -dizilerde, oyunlarda, filmlerde- kâh haber programlarında, belgesellerde “yanlış” kıyafetleri taşıyanlar hem gizlice hem açıktan zemmedilir. Hatta tahkir edilir. Hayattan kovulmaya çalışılan kıyafetleri taşıyanlar dizilerde, filmlerde cahil, köylü ve zavallı olarak canlandırılırlar. Onların “yanlış” kıyafetlerden sıyrılarak nasıl bir saygınlık ve zenginlik elde ettiklerine dair klişeler birçok yapımda tekrarlanır.

Bu müthiş faaliyet kısa zamanda meyvelerini verir. Telkine en açık olan ve en çok maruz kalan bölgelerde “kötü genlerden” arınmış kimseler türemeye başlar. Bunlar artık “maya” vazifesi göreceklerdir. Daha büyük kitleleri arındırmak için mikrofonlar, kameralar, objektifler bu “ucubelere” döner. Tesettürden kurtulup “güzelliğini cesurca sergilemekten” kaçınmayan genç kızların “doğru yolu” (!) buluş hikâyeleri gazete sütunlarını kaplar. Tesir süratle yayılır. Gerçekten arzulanana yakın neticeler de elde edilebilir ama insan tabiatı üç-dört bilinmeyenli bir denklemden çok daha karmaşık olduğu için sosyal mühendislik çabaları mühendisler açısından hemen her seferinde hüsranla neticelenmeye mahkûmdur. Öyle olsa da acı gerçek şudur: tabii olan artık bozulmuştur. Verilen telkinle dönüşmeye başlayan insanlar asıl sosyal genlerinin tesirinden de tam sıyrılamazlar. İstenen karakteri istenen ölçüde hazmedemezler. Barlarda, meyhanelerde tesettürlü kızlar görülmeye, pop yıldızlarının konserlerinde dans eden, başı örtülü ama göbeği açık kızlar boy göstermeye başlar. O kızlar gibi sosyal mutant olan ama bunu fark etmekten aciz köşe yazarları bu garip sahneye alkış tutar. Müdahalenin selameti için, her karşı telkin tehlikesi takip edilir.  Her “düzelme/düzeltme” gayretinin başarısız olması için her şey yapılır.

Neticede dev bir boşluk hissiyle bunalan, şuur altında bir yanlışın fakında olan ama yanlışı izah etmekten çok uzakta, dile getirilemeyen hafakanlarıyla, bunalımlarıyla yaşamaya mecbur yeni “sosyal mutantlar” elde edilmiş olur.

İtiraf etmemiz gerekir ki bu coğrafyada sosyo-kültürel genleriyle az yahut çok oynanmamış hiçbir fert kalmamıştır artık.

Bir medeniyet kendini yeniden üretemediği anda çürümeye başlar. Dünyanın birçok yerinde hâkim kültür, kadim medeniyetlerin can damarlarını kesmektedir.

Mesela sosyal mutantlar artık kendi kültürlerinin müziğini üretemez hale getirilmişlerdir. Hasbelkader üretseler bile ürünleri makbul sayılmaz, sessiz sansürün sağır derinliklerinde boğulur. Ancak “sentez” adı altında “etnik müzik” adı altında popüler tüketime sunulurlar ki bu da başka türlü bir “mutantlaştırma” ameliyatıdır.

Bu model diğer sahalara kolaylıkla teşmil edilir. Sosyal mutantlar kendi sosyo-kültürel zeminlerinde ademe mahkûm edilmişlerdir.

Kendi lisanlarını tekâmül ettiremezler. Budanmış lisanlarında yürüttükleri ilmî çalışmalar güdük kalmaya mahkûmdur. Onlara mütemadiyen lisanlarının ilim yapmaya müsait olmadığı telkini verilir.

Kendi ilimlerini tabîi mecra’ında akıtamazlar. Ancak hâkim bilim mahfillerinin –ki onlar da “iyi” sosyo kültürel genlerin taşıyıcılarınca teşkil edilir- müsaade ettiği ve uygun bulduğu çalışmaların “ilmî” sayılacağı belletilmiştir.

Kendi edebiyatlarını üretemezler. Kendi edebiyatlarının çağdışı, işe yaramaz, modası geçmiş bir alay boş laf olduğu telkininin altındadırlar.

Twitter: @salihcenap

Sosyal Mutantlar – 1

Son yıllarda, genetik mühendisliği sahasındaki keşifleri, bir yandan merak, bir yandan da dehşet içerisinde izliyoruz. Bilim adamları, bitki genleri üzerindeki epeyce oynayıp hatırı sayılır bir tecrübe elde ettikten sonra şimdilerde araştırmalarının istikametini hayvanlara çevirmiş görünüyorlar.

İnsanoğlu, gözünün önünde, avucunun içinde öylece durduğu halde sırrını hala büyük ölçüde çözemediği genetik bilmeceye hırsla cevap arıyor.

Gazeteler, klonlanan hayvanların hikâyelerini büyük bilimsel zaferler olarak arka sayfalarına taşıyıp duruyor. Bir yandan da fantezi üretmeye mütemayil çizgi roman çizerleri, macera romanı yazarları “değiştirilen” hayvanlarla ilgili hikâyeler telif ediyorlar. Radyoaktif sızıntı gibi “gayri tabîi” sebeplerden değişim geçirerek başkalaşan canlılara “mutant” deniyor.

Bir aralar çocukları çizgi filmleri, oyuncakları ve sinema filmleri ile meşgul eden “Ninja Kaplumbağalar” işte böyle mutantlardı. Orijinal isimleri “Teenage Mutant Ninja Turtles” idi. Yani “Genç Mutant Ninja Kaplumbağalar”.  Meşhur çizgi kahraman “Örümcek Adam” da yoğun radyoaktiviteye maruz kalarak değişmiş bir örümcek tarafından ısırıldıktan sonra tabiatüstü güçlere kavuşmuş bir mutanttır. Amerika’da çizgi roman endüstrisinin lideri DC Comics şirketinin çizerleri, birçok eserlerinde iyi mutantlarla kötü mutantların mücadelesi üzerine kurulu bir dünyanın hikâyesini anlatırlar.

Bazı kimseler kurgu romanlarda değil, doğrudan yaşadığımız dünyada geçen ve insanlar üzerinde yapılan gayri kanunî genetik çalışmalarla ilgili çeşitli komplo teorileri üretiyorlar. Modern dünyada, firavunlaşan “devlete” duyulan güvensizlik, bu tür kurgulara şüpheyle karışık bir gerçeklik aşısı sağlıyor. Devletlerin dev bütçelerle gizli olarak, insanlar üzerinde gen çalışmaları yaptırdığı fikri hiç de garip gelmiyor birçok kimseye.

Genleriyle oynanarak “değiştirilen” insanlar fikri, romancıların, senaristlerin elinde bir fantezi olsa da bu konuda fanteziyi çoktan aşmış bir gerçeklikten bahsetmek mümkün: Sosyo-kültürel genleriyle oynanarak “mutantlaştırılmış” insanlar, hatta insan kitleleri.

Bu “değişimi” daha iyi anlayabilmek için genlere yapılan biyolojik müdahalenin mahiyeti üzerinde fikir sahibi olmak gerekir.

DNA zincirini teşkil eden sadece dört molekül, mahiyetini tam olarak kavramaktan çok uzak olduğumuz bir lisanda canlıların karakteristik özelliklerini belirliyor. Gözümüzün rengi, saçlarımızın kıvırcık mı düz mü olacağı, burnumuzun küçük mü, büyük mü, kalkık mı, patlıcan gibi mi olacağı hücrelerimizin içinde bize mahsus bilgi bankalarında saklanıyor. Şimdilerde iyice gelişen teknolojinin tanıdığı imkânlarla insanın gen haritası çıkarılmaya çalışılıyor. Hangi genin hangi özelliğin oluşmasında etkin olduğu belirlenmeye çalışılıyor. Teknoloji artık genlere müdahaleye de imkân tanıyor. Bitkiler üzerinde yapılan çalışmalarda mühim mesafeler hâlihazırda kat edilmiş durumda. Zaten genetik çalışmalara muhalif olanlara karşı en çok kullanılan argümanların başında bu çalışmaların vaat ettiği imkânlar geliyor.

Genetikçiler daha az suyla yaşayabilen çöl bitkilerinin genlerini bazı sebze ve meyve genlerine adapte etmeyi; çabuk büyüyen, dev boyutlara gelen bitkilerin genleri de aynı maksatla kullanmayı; neticede çöl iklimlerinde bile yetişebilen insan boyunda mısırlar, her bir tanesi karpuz büyüklüğünde fasulyeler elde ederek dünyanın birçok bölgesinde insanları açlıktan kurtarmayı vadediyorlar.

Ancak ne yazık ki tablo anlatıldığı kadar parlak değil. Her şeyden önce bilim adamları genlerle oynadıkları zaman tam olarak neyi değiştirdiklerinden emin olamıyorlar. Belki neredeyse kâmil bir küre görünümünde, kan kırmızısı domatesler üretmek mümkün oluyor ama bu sefer de domatesin tadı bozuluyor. Daha kötüsü, Allah’ın insanlara ikramı olan lezzet ve sıhhat dolu meyve sebzeler kanserojen zehirlere dönüşebiliyor. Genlerle yani hilkatin kodlarıyla oynamak bir anlamda tanrılığa soyunmak mânâsına geliyor. Neticede ise elde edilen, bir takım ucubeler oluyor!

Maalesef “tanrıyı oynayanlar” kirli ellerini insanların beyinlerine ve kalplerine de uzatmaktan çekinmiyorlar. Biyoteknoloji sahasında girişilen mahut “mühendislik” çalışmalarına tekabül eden çalışmalar, beşerî ilimler sahasında da, yürütüldü ve halen yürütülüyor. Domatesin genleriyle oynamak hakkını kendisinde bulan batı medeniyeti, sosyal mühendislik çalışmaları çerçevesinde küçüklü büyüklü toplulukların sosyo-kültürel genleriyle oynamakta bir mahzur görmedi. Genetik mühendislerinin mikro-enjeksiyon usullerine mütekabil içtimai müdahale ve telkin usulleri geliştirildi. Bu usuller gerçekten de kitlelerin sosyo-kültürel genlerine müdahaleyi mümkün kıldı. Elde edilen netice, domateslerde elde edilenden çok da farklı olmadı: “mühendislerin istedikleri istikamete sevk edebildikleri zombi toplulukları!” Kılık kıyafetleriyle tam arzulanan kalıba uyan ama ne düşüneceğini, nasıl düşüneceğini şaşırmış, zihni muvazenesini kaybetmiş zavallılar. Sosyo-kültürel genlerinin mutasyonu sonucu zihinleri kalıplanmış, kalıplanırken de ağır tahribat görmüş sosyal mutantlar!

Bu konuya devam edeceğiz…

Twitter: @salihcenap