Elimizde iki esrarengiz kelimeden müteşekkil, mahiyetini pek bilmediğimiz ama kendimizi kullanmaya mecbur hissettiğimiz ve salladığımızda mucizeler yaratacağından şüphe duymadığımız sihirli bir çubuk var: “Bilişim Vadisi”
Güzel bir söz var. Derler ki elinde çekiçten başka aleti olmayana tüm meseleler “çivi” gibi görünürmüş. Biz de biraz bu sebepten olsa gerek, tüm projelerimizi dönüp dönüp en iyi bildiğimiz alana taşıyoruz: bina dikmek!
Sihirli çubuğun mucizesini bile inşaatta arıyoruz!
Hâlbuki özellikle insan odaklı tüm işlerde, adeta bir anayasa maddesi gibi benimsememiz gereken genel bir prensibimiz olmalı: binadan önce, eşyadan önce, her şeyden önce “insana” yatırım.
Eğer bu prensibi benimsersek belki inşaata vereceğimiz parayı Ar-Ge yapacak genç girişimcilere harcamanın çok daha verimli ve doğru bir yol olduğunu kavrayabiliriz.
Maalesef siyasetçilerimiz Ar-Ge faaliyeti gösteren firmaların özel durumunu kavrayamıyorlar.
Ticari faaliyetin iki temel kategorisi var. Ya “alır” satarsınız ya “yapıp” satarsınız. Yazılım geliştirme “yap-sat” kategorisinde ele alınması gereken bir faaliyet. Yalnız geleneksel “yap-sat” modellerine göre “yapma” safhasında “araştırma-geliştirme” ihtiyacı daha fazla. Çünkü yapılan şey bir inşaat yahut bir kanepe gibi standart, daha önce örnekleri yapılmış, başı sonu belli bir ürün değil. Önce ne yapacağınızı ve nasıl yapacağınızı bulmanız gerekiyor. İşte bu ön süreçlerin, kimseciklerin karşılamaya yanaşmadıkları ciddi maliyetleri var. Bilişim işinde en pahalı şey ise “zaman”!
Bir örnekle açıklamaya çalışalım:
Okuldan yeni mezun iki yazılım mühendisi arkadaşın, birçok orijinal fikirle, dünyanın yeni Facebook’u olabilecek harikulade bir sosyal paylaşım sitesi yapmak üzere yola çıktıklarını varsayalım. Çoğu kimse bu gençlerin bilgisayarlarının başına geçip hemen kod yazmaya girişeceklerini zanneder. Hâlbuki o noktaya gelmeden önce aşılması gereken nice “dağlar” vardır!
Gençler önce bir muhasebeci ile anlaşıp, iş hayatına yeni atılan herkes için yüksek sayılacak meblağlar ödeyerek bir şirket kurarlar. Bir ofis kiralarlar. Paraya kıyıp bilgisayarlar, masalar, sandalyeler alırlar. Artık para kazansalar da kazanmasalar da her ay ödemeleri gereken nur topu gibi Bağ-Kur primleri, ofis kiraları, elektrik, su, internet, ısınma faturaları olmuştur.
Kodlamaya başlamadan, yani “Ar-Ge” ifadesinin “Ge” kısmına geçmeden önce bir “Ar”, yani “araştırma” safhası vardır. Yapmak istedikleri iyi kötü bellidir ama o hedefi gerçekleştirmek için hangi teknolojiler seçilmelidir? Kodlama hangi bilgisayar dili ile yapılmalıdır? Seçilen dilde gerekli yetkinlik nasıl ve ne sürede kazanılacaktır? Nihayetinde milyonlarca insana aynı anda hiç yavaşlamadan hizmet vermesi planlanan sistemin mimarisi nasıl tasarlanacaktır? İhtiyaç duyulan donanım alt yapısı nedir? Gerektiğinde sistemin genişletilmesi, birden fazla sunucu üzerinde çalışması nasıl sağlanacaktır? Toplanan verileri depolamak için nasıl bir çözüm tercih edilecektir? İki arkadaşın ayrı ayrı yazdığı kodların bir araya getirilmesi, birinin yazdığı kısmın diğerininkini bozmaması nasıl sağlanacaktır? Geliştirilen sistem insanlara sunulmadan önce nasıl test edilecektir? Testleri kim yapacak, çıkan hataları düzeltirken nasıl bir metodoloji uygulanacaktır?
Ne yazık ki okudukları okullarda genç girişimcilere verilen bilgilerin hiçbiri bu sorularını cevaplamamaktadır.
Teknik olmayan okuyucunun anlayabilmesi için basitleştirilmiş bu sorular daha işin başında cevaplanması gereken yüzlerce sorudan sadece birkaç tanesi. Bu soruları cevaplamak için haftalarca hatta bazen aylarca araştırmalar ve denemeler yapmak gerekir. Örneğimizdeki gençler “vakit nakittir” sözünün manasını yaşayarak öğreneceklerdir. Hiçbir gelirleri olmadığı için her geçen ay, zaten dolu olmayan kasalarından ciddi meblağlar eksilmektedir.
Devlet, bu şartlarda bir iş kurup yönetmenin imkânsızlığını gördüğünden, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve KOSGEB gibi kurumlar üzerinden Ar-Ge destekleri sağlamaktadır. Fakat maalesef burada da devletin usandırıcı bürokratik mekanizmaları devreye girmektedir. İstenen proje dosyalarının oluşturulması, sunumların hazırlanması, kabul aldıktan sonra para alabilmek için istenen evrakın takibi, resmi yazışmaların yapılması başlı başına ayrı bir iş haline gelmektedir. Bu işler o denli detaylı ve vakit alıcıdır ki mesela sadece TÜBİTAK projeleri hazırlamak üzere müstakil firmalar kurulmuştur. Örneğimizdeki gençlerin önünde iki yol vardır: Ya ikisinden birisi Ar-Ge faaliyetini bırakıp bürokrasiyle uğraşacaktır ya da sadece bu iş için ekstra para ayırıp üçüncü bir kişi ile anlaşacaklardır. Görüldüğü üzere, iki yoldan hangisi seçilirse seçilsin, genç girişimcilerin şirketi batmaya biraz daha yakınlaşmış olacaktır.
Konuyla ilgili yakınmalar karşısında devlet yetkililerimiz, hemen teknokentlerden bahis açacaklardır. Gerçekten teknokentlerde sigorta ve vergi konusunda ciddi kolaylıklar sunulmaktadır ancak maalesef bu sefer de devreye teknokent konseptinden rant devşirmeye kalkan aç gözlü üniversite yönetimleri ile bu imkânları “küçük” firmalara “yedirmemeye” kararlı büyük şirketler giriyorlar. Yüzlerce çalışanı olan büyük iletişim şirketleri, bankalar sözüm ona Ar-Ge faaliyetlerini vergiden muaf tutabilmek için teknokentlerin neredeyse tüm ofislerini adeta işgal ediyorlar. Teknokentlere gösterilen rağbeti fırsat bilen üniversite yönetimleri, yer yer bu işin olmazsa olmazı sayılan internet bağlantısını bile sağlayamadıkları, bazen doğru dürüst ısıtamadıkları uydurma barakaların metrekaresine 22$ gibi rakamlara varan kiralar istiyorlar. İşletme bedeli adı altında metrekare başına 10TL civarında para talep ediyorlar. Böylece genç girişimcilerin sırtına kırk metrekarelik küçücük bir ofis için aylık iki bin liranın üzerinde bir fatura konulmuş oluyor. Ancak bir şey üretilip sattıklarında işlerine yarayacak gelir vergisi muafiyetinin peşinde koşan genç girişimciler böylelikle yağmurdan kaçarken doluya tutulmuş, sırtlarına bir kambur daha yüklenmiş oluyorlar.
Denilebilir ki hiçbir iş sermayesiz kurulmaz. Madem bu gençler iş kurmak istiyorlar, önce başka firmalarda çalışıp sermaye biriktirsinler. İlk başta kulağa doğru gelen bu öneri de bizi bilişim dünyamızdaki başka bir açmaza götürüyor. Eğer bu gençler yurtdışında profesyonel bir yazılım firmasında kendilerine yer bulacak kadar iyilerse, beyin göçü gerçekleşmiş oluyor. Amerika ya da Avrupa’da daha yirmili yaşlarında doktorlardan, hâkimlerden bile yüksek maaşlarla çalışmaya başlayan gençleri dönüp aynı dertlere boğuşmaya kolay kolay kimse ikna edemez. Gençler eğer ülkemizin GSM operatörleri ve bankaları gibi yazılımı ana iş olarak değil de kendi asıl iştigal alanını desteklemek için bir yan iş olarak yapan kurumlarda işe başlarlarsa hızla köreliyorlar. Çünkü bu kurumlarda taşlar çoktan yerine oturmuş oluyor ve yazılımcılardan temel beklenti çoğu zaman “yeni” bir şey yapmaları değil, yine ekseriyetle ithal edilmiş mevcut sistemi ayakta tutmaları oluyor. Yazılımcı gençleri seçebilecekleri alternatiften en kötüsü “devlet memuru” olmak. Her türlü gelişmenin, yenilenmenin durması, araştırma hevesinin kaybolması bir tarafa devlet memurluğundan elde edilen maaşla bir sermaye birikimi yapmak da söz konusu olamıyor.
Şimdi bu tablo karşısında Sayın Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanımıza sormak isterim: Bilişim Vadisi projesi kişi başına düşen milli geliri 25 bin dolara çıkarabilmemiz için Ar-Ge’den geçen yolun hangi kısmını genişletip açıyor? Hangi kısmında rahatlama sağlıyor? Bu anlattığım problemlerin hangisini çözüyor?
* Bug: Bag okunur. İngilizce’de “böcek” demektir. Bir yazılım kodunda oluşan hatalara da “bug” denir. Kodun hatalarını temizleme işlemine de “debugging” yani “böcekten arındırma” denir.
Salih Cenap 