Burjuva

Prof. Dr. Talip Küçükcan ve araştırma görevlisi Ali Fidan, 2013 tarihli bir makalelerinde*, “burjuva” kavramı çerçevesinde Osmanlı’dan günümüze bir iktisat tarihi değerlendirmesi yapıyorlar.

Toplumsal değişimlerin ekonomik yönünü, iktisadi kalkınmayı anlamaya ve anlatmaya çalışanlar sık sık “burjuva” terimine başvururlar. Doğrusal ilerlemeci görüş, Batı’da güç dengelerini değiştiren bu sosyal kategorinin diğer toplumlarda da aynı rolü oynayacağı düşüncesini benimser. Buradan hareketle, Osmanlı Devleti’nin son asrından başlayarak Türkiye toplumunda da bir yerli burjuva oluşturmak hedeflenmiştir. Bu makalede Talip Küçükcan ve Ali Fidan, ülkemizde ortaya çıkan burjuva sınıfını “seküler” ve “islami” olarak iki kategoriye ayırıyorlar ve bunlardan ilkinin devlet eliyle oluşturulmuş, ikincisinin ise birinciye bir tepki olarak ortaya çıkmış olduğunu ileri sürüyorlar.

Yazarlar analize “burjuva” kavramının zaman içinde aldığı anlamları ortaya koyarak başlıyorlar:

Sombart’a göre “burjuva”, düşünce kıvraklığına, ileri görüşlülüğe, zekâ keskinliğine, çabuk düşünebilme, kesin ve hızlı karar alabilme, konunun özünü kavrayabilme kabiliyetlerine sahip ve dünyayı iyi tanıyan fırsatçı “müteşebbis” demektir. Burjuvaların oluşturduğu sosyal kategori “burjuvazi” ismini alır. Bu kategorinin özelliği, kapitalist düzende üretim araçlarını ellerinde bulunduranlar ile çıkarları bunlara bağlı olanların oluşturduğu, katmanlı toplumsal bir sınıf olmasıdır.

Burjuva kelimesi zaman içinde anlam değişikliklerine uğramıştır. İlk başlarda yalnız büyük toprak sahipleri, sanayici, bankacı ve tüccarları ifade ederken bugün serbest meslek sahiplerini, memurları, küçük esnaf ve zanaatkârlar ile genel olarak bütün mülk sahiplerini, çıkarları üretim araçlarına sahip olanlarla özdeş olan bütün bireyleri ve grupları ifade eder hale gelmiştir.

Osmanlı devleti son asrında yakın tarihinden tevarüs etmiş olduğu, yavaş işleyen sosyo-ekonomik yapılanmayı daha fazla sürdüremez hale gelmiştir.  Teceddüt adına yapılan 1839 Tanzimat Fermanı, 1856 Islahat fermanı, 1876 I. Meşrutiyet ve 1908 II. Meşrutiyet arzulanan neticeleri verememiştir. Bunun sebebi Osmanlı’da devletin, bürokrasi ve saray çevresinin, iktisadi birikime ve artı değere el koyarak bağımsız bir burjuva sınıfının ortaya çıkmasına müsaade etmemiş olması gösterilebilir. Müsadere ortamının varlığı Osmanlı toplumunun burjuvalaşmasının önündeki en büyük engellerden birisi olmuştur. Ancak 1839’daki Tanzimat Fermanı’nın ardından yeni bir mecraya girilmiştir. Batılılaşma amacıyla Avrupa tipi kurumları ülkeye getirecek ama yine de kendilerine bağlı kalacak bir bürokrat zümre yetiştirmeyi hedefleyen Osmanlı hanedanları, farkında olmadan batı formatında şekillenerek gün geçtikçe kendilerinin bile dokunamayacağı beşeri kaynaklar yaratan “bürokratik” bir burjuvaziyi meydana getirmiştir. Batıda devlet, burjuvanın mülklerini koruyan bir jandarma görünümüne bürünürken, Osmanlı’da devlet, burjuva toplumuna set çeken ve bu nedenle topluma sanayileşme yeteneği vermeyen bir baraj olduğundan, devlet ile bireyi ayıran tampon vazifesi görecek bir esnaf ve zanaatkâr burjuvası oluşamamıştır. Bireyleri devlete karşı koruyacak ikincil grupların yokluğunda, halkın sığındığı yer ümmet yapısı ve ona bağlı tarikatlar olmuştur.

Türkiye’de “milli iktisat”, “milli burjuvazi” düşüncesi daha Osmanlı’nın dağılma sürecine girdiği, İttihat ve Terakki’nin iktidara geldiği II. Meşrutiyet Döneminde gündeme gelmiştir. İttihat ve Terakki partisi 1908 yılından itibaren on yıllık iktidarında, yabancı şirketlere tanınan ayrıcalıkları, kapitülasyonları kaldırmış, yeni iş kollarının açılmasını sağlamak maksadıyla mesleki eğitim okullarını açtırmış ve milli bir banka kurdurmuştur.

Fakat ne yazık ki ne Osmanlı’nın son yıllarında ne de Cumhuriyet kurulduktan sonra gerçek/organik bir yerli burjuvazi oluşturulamamıştır. Devlet bürokrasi eliyle zenginleştirilen iş adamları, sadece bürokratik elite koltuk değnekliği yaptıkları müddetçe var olabileceklerini bildiklerinden devlete karşı kendilerini koruyacak ilkelerin takipçisi olmamışlardır. Türkiye’de milli bir burjuvazi yaratma projesi,  milli sermayeyi artıran, özel teşebbüsü harekete geçiren ve ulusal kökenli ekonomik bir düzenin alt yapısını oluşturan kamusal hedeflerden ziyade, askeri ve sivil bürokratik elite ekonomik güç sağlayacak türden özel girişimlere sahne olmuştur.

1929 ekonomik buhranının ardından 30’lu yıllarda devlet eliyle bir milli sanayileşme çabası görülse de bu girişim, ithalata dönük bir ticari devlet kapitalizmin gelişmesinden öte bir netice vermemiştir.

Özetle, gerek Osmanlı gerekse de cumhuriyetin erken dönemlerindeki iktidar seçkinleri, kendi varlık alanlarından bağımsız gelişebilecek her türlü sivil oluşumlara karşı durduğundan, devletin dışında özerk bir girişimci sınıfın (burjuvanın) ortaya çıkması engellenmiştir.

Araştırmacılar, Türkiye’de özellikle 1965’ten itibaren, dine olan bağlılığı, kaderci bir bağlanmadan ziyade daha rasyonel ve bilinçli bir burjuva ideolojisinden meydana gelen yeni bir ekonomik sınıf doğduğunu söylüyorlar. 60’lı ve 70’li yıllarda ekonomik imkânları daraldığı için büyük şehirlere göç etmeye ve büyük şehirlerin varoş mahallelerinde yaşamaya başlayan kitlelerin, yeni doğan dindar sanayi burjuvazisine de ucuz iş gücü sağladığı da diğer bir iddiaları. Çıkarlarını korumak için direnişe geçen bu yeni küçük burjuvazinin, dini bir söylem arkasında müesses sosyo-ekonomik nizama bir muhalefet geliştirmeye başladığını, bu muhalefet yıllar içinde güçlenerek seksenler sonrasında kendisini iyiden iyiye hissettirdiğini belirtiyorlar.

Küçükcan ve Fidan’ın makalesinde, çok özet olmakla beraber gayet verimli bir inceleme yapıldığı, kuşatıcı bir analizin ortaya koyulduğu görülüyor. Fakat yapılan “analiz”, ne yazık ki makalenin alt başlığı olan “Osmanlı’dan Günümüze Bir Sınıf Analizi” cümlesinin ima ettiği tüm zaman dilimini kapsamamakta, mesele 1980’li yıllara kadar incelenmekte. Bu alt başlığa sahip bir makalenin 1990’lı ve 2000’li yıllarla ilgili söyleyeceği şeyler de olmalı diye düşünüyor insan.

---

* İKTİSADİ KALKINMADA YERLİ BURJUVANIN SOSYOLOJİK ANLAMI (Osmanlı’dan Günümüze Bir Sınıf Analizi)
Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, 2013, Sayfa 255-268

 

Misilleme!

ABD’ye belli ülkelerden yapılan uçuşlara getirilen elektronik cihaz yasağının amacı, son yıllarda Avrupa-Amerika havayollarının rekabet etmekte zorlandığı şirketlerin önünü kesmektir. Yasaklanan havaalanlarından yapılan uçuşlar, yasağın gelmesiyle birlikte tamamen Avrupa’ya kayacaktır.

ISIS’in örgütlendiği en önemli ülkelerden Fransa’da ya da Belçika’da da terör saldırıları oldu ama nedense oralara bir “tedbir” düşünülmedi. Açıkça görmemiz lazım: Terörizm falan bahane! Başta Emirates olmak üzere THY gibi hava yollarının yükselişini durdurmak için Amerikan İngiliz ortak yapımı bir ekonomik müdahale bu.

Peki, şimdi ne yapmak lazım?

Aynı “ekonomik” kategoride bir misilleme yapmamız şart!

Fakat bu iş nasıl olacak?

Aslında çoktandır atmamız gereken bir adımı atmak için bir fırsat yakalamış olabiliriz!

Misillemeyi yapacağımız alan “bilişim teknolojileri” alanıdır.

Önce gerçekle yüzleşelim: Alternatif bilişim altyapılarını kurabilecek teknolojiye sahip değiliz. Ama en azından Amerikalı ve Avrupalı bilişim devlerinin bize fahiş fiyatlarla sattığı ya da bedava verip bilgilerimizi çaldığı uygulamalara mahkûm da değiliz!

Kendi ayaklarımız üzerinde durana kadar tamamen açık kaynak kodlu alternatiflere geçmeliyiz.

Biraz konforumuz eksilebilir ama gerçek bir misilleme yapabilme adına, kabul edilebilir bir rahatsızlık bu.

Türkiye devleti “güvenlik gerekçesiyle” şu kesin kararları almalı ve derhal uygulamaya koymalıdır:

1. Tüm kamu kurumlarında her türlü Microsoft ürünlerinin alımı durdurulmuştur.
2. 12 ay süre içinde kamuda tek bir tane bile Microsoft işletim sistemi üzerinde çalışan sunucu ve veritabanı yönetim sistemi kalmayacak, bütün yazılımlar açık kaynak kodlu sistemlere aktarılacaktır.
3. Microsoft platformlarında geliştirilen tüm yazılımlar nodejs, java, php, ruby on rails, python gibi açık kaynaklı platformlarda yeniden yazılacaktır.
4. MsSqlServer, DB2, Oracle veritabanlarındaki veriler, PostgreSql, MySql, MariaDB, MongoDB gibi açık kaynak kodlu veritabanı yönetim sistemlerine aktarılarak kapalı kaynak kodlu tüm veritabanları devre dışı bırakılacaktır.
5. Kamu kurumlarında kullanılan Microsoft Windows ve Microsoft Office lisansları yenilenmeyecektir. Tüm kamu kurumları Pardus işletim sistemine geçiş için gerekli altyapı ve eğitim planlamasını yaparak en kısa sürede geçişi sağlayacaklardır.
6. Başta güvenlik ve adalet bürokrasisi olmak üzere tüm kamu çalışanlarının WhatsApp, Telegram, Facebook, Facebook Messenger ve Twitter kullanması kesinlikle yasaklanmıştır. Telefonunda bu uygulamalar tespit edilen kamu görevlileri doğrudan “bylock” kullanıyor gibi işlem göreceklerdir.
7. Kamu görevlerinin Dropbox, Google Drive, iCloud gibi bulut depolama sistemleri üzerinden dosya paylaşması kesinlikle yasaktır. Bu tür paylaşımları yaptıkları tespit edilen kamu görevlileri hakkında soruşturma açılacaktır.
8. Tüm kamu görevlilerinin gmail, hotmail, yahoo gibi uluslararası mail sağlayıcıların sunduğu bedava hizmetler üzerinden kamu ile ilgili haberleşme yapmaları yasaklanmıştır. Kamuya ait herhangi bir bilgiyi bu servislerin sağladığı email hesabından paylaşan kamu görevlileri casusluk soruşturmasına uğrayacak ve en azından maaş kesme cezasıyla cezalandırılacaklardır.
9. Kamuda kullanılan tüm paket yazılımlar açık kaynak kodlu olmak zorundadır. Microsoft Sharepoint gibi CMS sistemleri, ArcGis gibi coğrafi bilgi sistemi uygulamaları derhal açık kaynak kodlu alternatif platformlara kaydırılacak, bu tür paket uygulamalara bir daha asla para ödenmeyecektir.
10. Cisco, CheckPoint, Juniper, SonicWall, NetGear, Fortinet gibi yabancı menşeli siber güvenlik ürünlerinin kullanımı yasaklanmıştır. Bunlar kamu güvenliği ile ilgili kurumlarda en geç üç ay içinde, kamunun geri kalanında en geç 12 ay içerisinde yerli alternatifleriyle değiştirilmek zorundadır.

Bu saydığım teknolojilerden “ekmeğini kazanan” çok dostum var ama eminim ki onlar alternatif açık kaynak kodlu sistemlerden de ekmeklerini çıkartabilecek nitelikte insanlardır.

Sadece bu ürünleri kullanmayarak hem ekonomik bir yaptırım uygulamış hem de siber güvenlik konusunda ciddi bir adım atmış oluruz.

Alışkanlıklarımız değiştirmek, yeni şeyler öğrenmek kolay bir süreç değil kabul ediyorum ama yaklaştığı görülen üçüncü dünya savaşına bu tedbirleri almadan yakalanırsak ödeyeceğimiz bedel kat be kat fazla olacaktır.

Z.A.M.

Çağ atlayan Türkiye, küllerinden doğan medeniyet, İslam dünyasının geri dönen hamisi gibi retorikler bir çoğumuzu ne kadar heyecanlandırsa da, içinden geçtiğimiz müthiş duraklama dönemi, görebilen gözlerin önünde acı bir hakikat olarak duruyor.

Sanki üzerimize ölü toprağı serilmiş gibi.

Mütemadiyen iş değil, boş laf üretiyoruz.

Mesela siber saldırıya uğruyoruz. Bu tür bir saldırıya dayanmak için hiçbir hazırlığımız olmadığı, bugüne kadar bu iş için hiçbir kapasite oluşturmadığımız ortaya çıkıyor. Bir yetkili yaşadığımız hezimetin üzerinden daha üç gün bile geçmemişken “Siber savaşa hazırız” diye gazetelere beyanat veriyor.

Mesela teröristler, bombalar temin edip, çalıntı araçlara yükleyip, ülkemizde epeyce gezdirdikten sonra vatanımızın en korunaklı, en güvenli yeri olmasını beklediğimiz başkentimizde patlatıyorlar. Siyasiler artık “istihbarat zaafı yok” demekten utandıkları için “bu tür saldırılara karşı yapılabilecek bir şey yok” diye konuşuyorlar. Tedbir almaktan sorumlu bürokratlar ise ne herhangi bir mesuliyet hissediyor ne de bir açıklama yapmaya lüzum görüyorlar.

Mesela eğitimde dökülüyoruz. İki milyon insanın girdiği üniversite sınavında matematik neti ortalaması “dört” olarak açıklanıyor, ne öğretmenler umursuyor, ne eğitim fakültesi hocaları huzursuz oluyor, ne eğitim bürokrasisi. On iki sene boyunca matematik öğrettiğimizi iddia ettiğimiz çocuklarımız ortalama dört matematik sorusunu nasıl yapamaz diye kimse dertlenmiyor.

Üzerimizdeki bu ölü toprağını ne zaman ve nasıl silkeleriz bilemiyorum ama nitelikli bir insan kaynağını oluşturmadan bunu yapamayacağımız ortada.

Beklenen hamleyi yapabilmek için devlette üç niteliği birden haiz insanlara ihtiyacımız var.

Bunlarda ilki “zeka”.

“E bundan tabiî ne olabilir ki” diye düşünmeyin.

Bugün, seçilen kamu görevlileri için kabul gören, arzulanan, öncelikli nitelikler olan “sadakat”, “itaatkârlık”, “teslimiyet” ille de zekâ gerektirmiyor. Hatta zekâ, beraberinde araştırmayı, sorgulamayı ve nihayet itirazı ve muhalefeti getirebileceği için tehlikeli bile sayılabiliyor.

Neticede işin gerektirdiği zekâ cevvaliyetinden mahrum bir çok idareci ile karşılaşıyoruz.

İkinci nitelik “ahlak”.

Ne yetiştiği aile ortamında, ne gittiği mekteplerde, zihnine ve kalbine çok sağlam ahlaki ilkeler nakşedemeyen bir nesil ile karşı karşıyayız.

Ahlaki ilkelerin “yaşanan duruma göre değişebilecek kurallar” olduğunu düşünebilenlerin sayısı hiç de az değil.

Bunu besleyen bir siyasi ortam olduğunu da göz ardı edemeyiz.

Üçüncü nitelik ise “motivasyon”.

İçimizdeki “bir şeyler yapma” hevesini mütemadiyen törpüleyen, uzun bir eğitim sürecinden geçiyoruz.

Kalan enerjimiz zaman içinde bürokrasi koridorlarında yavaş yavaş emilip yok oluyor.

Neticede çoğu insanımız, bir şeylerin düzeltilebileceğine, ıslah edilebileceğine, yoluna koyulabileceğine hatta değişebileceğine dair inancını ve dolayısıyla motivasyonunu kaybediyor.

Bir insan zeki ve iyi ahlaklı olduğu halde motivasyonunu kaybetmişse ondan bir verim almak mümkün olamıyor.

Şiddeti yavaş yavaş azalan sürekli bir üzülme, yakınma ve mızmızlanma haliyle bir ömür tüketiyor bu insanlar.

Zeki ve ahlaklı oldukları için üzülüyorlar ama inanç ve motivasyonlarını kaybetmiş olduklarından hiçbir şey yapamıyorlar.

Zeki, motive ama ahlaksız insanları anlatmaya sanırım gerek yok. Zekâları derhal şeytani bir kurnazlığa inkılap ediyor bu tür insanların ve bulundukları pozisyonları kişisel çıkarları için suistimal etmeye girişiyorlar.

Ahlaklı ve yüksek motivasyonlu olduğu halde gerekli zekâdan mahrum insanların da misallerine çok rastlıyoruz çevremizde. Bu tür insanlar “akıllı düşman akılsız dosttan evladır” sözünü hatırlatıyorlar bizlere. Verdikleri zarar, sağladıkları faydanın çok ötesine geçiyor.

Zekâ, ahlak ve motivasyon…

Bu üç niteliği beraberce taşıyanların, kendileri gibi olanları aramak, bulmak, öne çıkarmak gibi bir mes’uliyetleri olduğuna inanıyorum.

Ve bu üç nitelikten herhangi birinden yoksun olanları “ayıklamak” da bu mes’uliyetin tabiî bir gereği sayılmak gerekir.

İdarecilerimiz anlatılan mes’uliyeti iliklerine dek hissetmedikçe, ne yazık ki yazının başında belirttiğim umut verici idealler, retorikten ve hamasetten ibaret kalmaya devam edecektir.

---

Bu yazı ilk olarak Fikir Coğrafyası sitesinde yayınlanmıştır.

FETÖ Mağdurları İçin Rehabilitasyon Programı

35 sene boyunca sabırla, ince ince tasarlanmış bir darbe girişimini çok şükür ardımızda bıraktık.

Aşırı dindarlık maskesi altında çarpıtılmış bir itikadın nasıl müthiş yıkımlara yol açabileceğine gözlerimizle şahitlik ettik.

Tarih sayfalarına geçecek, asırlarca unutulmayacak bir hikâye bu.

Şimdi artık önümüze bakma zamanı.

Bu travmayı nasıl atlatacağımızı düşünme zamanı.

Görülen o ki FETÖ denilen bu örgütün açık/gizli yüzbinlerce mensubu var.

Hücre yapılanması gereği bunlar çoğu yerde birbirlerinden, diğer hücrelerin neler yaptığından haberdar değil.

Herşeyden önce başta milletine kurşun sıkan darbeciler olmak üzere hücreleri koordine eden tüm üst düzey yöneticilerin, terör örgütü liderinden aldıkları emirleri altlarına iletenlerin kesin olarak tespit edilip en ağır şekilde cezalandırılmaları şart.

Cezaevlerinde bunların uzunca bir müddet tecritte tutulmasında fayda var.

Örgütte “mahrem” diye, “hususi” diye nitelenen “pis” işlere bulaşmamış, sadece örgüte insan ve para kaynağı sağlamak için koşturan alt düzey yöneticilere ve örgüt mensuplarına gelince…

Bunlardan çalıntı sorularla sınav kazanma, bulundukları devlet kurumlarında haksızlık yaparak örgüt mensuplarına yer açma gibi suçlara bulaşanlar tespit edilmeli ve adil şekilde cezalandırılmalıdırlar. Mesela hırsızlıkla girdikleri devlet işlerinde aldıkları tüm maaşlar kendilerinden tazmin edilmelidir.

Ancak irtibatları “himmet” vermek, toplantılara katılmak, Fetih suresi ya da cevşen okumak ya da twitleri ikiye katlamak seviyesinde kalmış kesim için kitlesel bir rehabilitasyon programı yapılmalıdır.

Herşeyden önce bu aldatılmış ama suça karışmamış insanları yeniden topluma kazandırmamız gerektiği kabul edilmeli, prensip olarak benimsenmelidir.

Onları itmenin, ötekileştirmenin topluma bir faydası yoktur, bilakis derin toplumsal yaralar açma riski vardır.

Bu insanlar da bir noktada bir kült hareketi olan “cemaatin” mağduru sayılmalılardır.

Hızla saygın din adamları, psikologlar ve sosyologlardan bir heyet teşkil edilip bu insanlara nasıl ulaşılacağı belirlenmelidir.

Bu şekilde tespit edilen cemaat mensupları, haftada en az iki kez toplu terapi seanslarına gitmeye mecbur edilmelidirler. Seanslara katılım yakından takip edilmelidir. Seanslara katılmayı reddeden örgüt mensuplarının derhal devletle ilişikleri kesilmelidir.

Amerikan dizilerinde gördüğümüz “anonymous alcoholics” toplantıları gibi her katılımcının bir uzman gözetiminde cemaatte gördüklerini, yaşadıklarını diğerleriyle paylaşması düşünülebilir.

Bir bağımlılıktan kurtulmanın aşamaları olduğu gibi kişiyi senelerce ruha işlenilmiş yanlış itikatlardan, adım adım örülmüş gönül bağlarından, maddi manevi yatırımlarla pekiştirilmiş bağlılıklardan kurtarmanın da aşamaları belirlenmelidir.

Mesela örgüt üyelerinin aldatılmış olabileceklerinden en azından şüphe etmeleri, bir takım sorgulamalara girişmeleri bir aşama olabilir. Zorlamayla kişileri bağımlılıktan kurtarmak mümkün değildir.

Ortaya çıkan darbeci asker ifadeleri “karıncayı bile incitmez” bildikleri cemaatin böyle kan dökmesinin örgüt mensuplarını sarstığını göstermektedir.

Örgütün bu durumlarda devreye soktuğu inkâr mekanizması bu kez başarılı olamamıştır ancak sempatizanlar bu inkâr söylemine yeterince uzun süre maruz kalırsa kandırılabilirler. Bu yüzden hemen herkesin bildiği bilgiler değil ama ancak cemaatin içinde yüksek pozisyonda olanların bilebileceği bir takım bilgilerin, yer, mekan ve kişi isimlerinin geçtiği itirafların videoları yayınlanmalı. İfadelerin işkence altında alındığı tezviratı bertaraf edilmelidir. Darbecilerin örgüte mensup olmayan birinci dereceden akrabaları ve yakın arkadaşlarının ifadeleri de alınıp yayınlanmalı, bu kişilerin kendilerini arkasına gizledikleri Kemalist, alevi, solcu, ateist, devrimci, hatta ülkücü, İslamcı, imam hatipli kimliklerinin deşifre edilmesi sağlanmalıdır.

Senelerce süren birlikteliğin, beyin yıkamanın kalıcı, ağır ruhi ve itikadi problemlere yola açabileceği göz önünde tutulmalıdır. Bu süreç sonunda insanlar ağır depresyonlara girebilir, inançlarını yitirip dinden bile çıkabilir. Neticede dinini bu örgütten öğrendiğini söyleyen insanlar örgütün gerçek yüzünü gördüklerinde dinden soğuyabilirler. Bu insanlara başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere dinin ana/sahih kaynakları tanıtılmalıdır.

Rehabilitasyon aşamasında kişiler cemaat propagandasından kesinlikle uzak tutulmalıdır. Bu süreçte cemaatle tekrar temasa geçenlere caydırıcı cezalar konulmalıdır.

Bahsedilen süreçte kişilerin itikadi, ruhi problemlerini anlatmaları, sorular sormaları teşvik edilmelidir. Yetkin, başta hadis, fıkıh ve siyer uzmanları olmak üzere umumi kabul görmüş din alimlerimiz, bu insanların sorularını açık yüreklilikle cevaplamalıdırlar.

Çoğu akademisyen tarafından bir “ekmek kapısı” zannedilen akademimizi “derde deva sadre şifa” üretimler yapma noktasına taşımak hususunda bu büyük bir fırsattır.

İki sene içinde özellikle psikoloji, sosyoloji ve ilahiyat bölümlerinde kültler, lider kültü, cemaat sosyolojisi, şakirt psikolojisi, mesih bekleme psikolojisi, kült örgüt travması sonrasında rehabilitasyon gibi hususlarda akademik araştırma ve saha çalışmaları yapılması çok önemlidir. Mehdilik/mehdiyet, masumiyet, keramet, velayet, ruyetu’r-rasul, ruyetullah, keşf, ilham, İslam’da geçerli sayılan bilgi kaynakları gibi konularda yüzlerce makale üretilmesi, halka açık konferanslar, sempozyumlar düzenlenmesi sağlanmalıdır.

Ne cumhuriyetimiz bir muz cumhuriyetidir ne devletimiz bir kabile devletidir.

Ne bizi Hutu’larız ne tüm cemaat sempatizanları Tutsi’lerdir.

Büyük devlet olmak, köklü bir devlet geleneğine sahip olmak iddiamız böyle tedbirler alıp uygulayabilmemizi mümkün kılmıyorsa boş sözlerden ibarettir.

Lilliput’ta Gulliver olmak

Bugün en meşhur çocuk klasiklerinden biri sayılan “Gulliver’in Maceraları” Jonathan Swift isimli İrlandalı yazarın 1726 yılında kaleme aldığı bir eserdir. Sanılanın aksine, Swift bu kitabı çocuklar için yazmamıştır. Gulliver’in Maceraları aslında alegorik bir siyasi hicivdir. Kitabın ilk baskıları, bütün o sembolizm sığınağına rağmen, ceza korkusuyla ağır bir otosansüre uğramış, hatta müstear isimle basılmıştır.

Şimdi İngiliz edebiyatının temel taşlarından sayılan bu eseri asıl zeminine oturtarak bir yorum çıkartmaya çalışalım.

Eser, Lemuel Gulliver isimli doktorun, Lilliput ülkesindeki macerasıyla başlar.

Seyahat meraklısı Gulliver, bir deniz seyahati esnasında fırtınaya yakalanır. Bindiği gemi batar. Kendisini kıyısında baygın şekilde bulduğu garip ülke, en uzunu onbeş santimetre boyunda olan “insancıkların” ülkesi Lilliput’tur.

Aslında sıradan bir insan olduğu halde bu “küçük insanlar” ülkesinde deve dönüşür Gulliver.

Lilliputluların kendileri küçüktür ama hırsları normal insanlarınkinden farklı değildir. Eser küçük insanların ihtiraslarını, küçücük anlamsız emelleri için birbirlerini öldürmeye kalkmalarını, küçücük dünyalarında başkalarına küçücük üstünlükler elde edebilmek adına şeytani komplolar kurmalarını çok güzel hicveder.

Biz şimdi dikkatimizi, “cüceler arasında devleşen insan” metaforuna verelim.

Gulliver, Lilliput ülkesinde bir dev olmak için özel bir gayret göstermemiştir. Onu dev yapan etrafındaki insancıkların küçüklükleridir.

Ülkemizin partilerini, sendikalarını, kamu kurumlarını, cemaatlerini, tarikatlerini, derneklerini gözümüzün önüne getirelim.

Bunların neredeyse hepsi birer Lilliput klonunu değil midir?

Başkan koca bir devdir.

Geri kalan tüm çalışanlar ise cüce.

Baştakinin “devliğini” etrafındakilerin “cücelikleri” sağlar ve pekiştirir.

Pekçok kurumda ikinci, üçüncü, dördüncü adamlar yoktur.

Sadece bir dev ve sayısız cüce vardır. Ara kademede kimsecikleri bulamazsınız.

Sadece bir başkan ve sayısız sekreter vardır. Başkan yardımcılıkları, genel sekreterlikler filan sadece kanuni zaruretler gereği sembolik olarak vardır. Üstelik bu makamlar, kendilerini işgal edenler açısından “tehlikeli” makamlardır. O koltukların sahipleri koltuklarını korumak istiyorlarsa mütemadiyen cüceliği kabul edişlerinin altını çizmek durumundadır.

Bu öyle bir desen ki, legal illegal tüm örgütlerimizde yakalanabilir.

Bir işçi organizasyonu olması beklenen sendikalar yirmi-otuz sene boyunca tek adamın adıyla anılan yapılara dönüşür.

Pek çok tarikatte, cemaatte bir etkinlik hiyerarşisi yoktur. Şeyhten, hocadan, imamdan sonra sözü geçen ikinci kişilerin varlığı söz konusu olsa bile bu kişiler sürekli gözaltında tutulur ve ilk fırsatta tasfiye edilirler.

En güçlü en yaygın cemaatlerde, tarikatlerde, bu adam liderden sonra söz sahibidir denecek kim vardır?

Abdullah Öcalan’ın serbest olduğu yıllarda PKK’da söz sahibidir diyebileceğimiz ikinci bir kişi var mıydı?

Ya siyasi partilerde durum farklı mı?

Hayır! Siyasi partiler de birer Lilliput’tur.

Büyüklüğünü çevresindekilerin küçüklüğü sayesinde pekiştiren liderler elbette nitelikli, insiyatif alabilen adamlarla yahut basitçe cüceleşmeyi reddedenlerle çalışmak istemezler.

Çünkü Lilliput ülkesinde Gulliver’in devliğini sürdürmesi için herhangi bir gayret sarfetmesine ihtiyaç yoktur.

Bunun için kılf da hazırdır: “partimizdeki herkes bu kutlu davanın birer neferidir!”

Ama nedense bu “herkese” lider dahil değildir. O tek komutandır ve generallerden, albaylardan, yarbaylardan, binbaşılardan, yüzbaşılardan nefret eder. Çevresi her an neferlerle dolu olsun ister.

İbrahim Tatlıses’in şarkılarında arka vokallere dikkat edin. Arka vokaller zaman zaman bir çocuk korosunu andırır. Dümdüz söylerler, en ufak bir gırtlak nağmesi veya süsleme yapmazlar. Çünkü onlar da o platformun cüceleridirler ve asıl vazifeleri cücelikleriyle devin devliğini pekiştirmektir. Tatlıses, her seferinde “dev sesiyle” o kupkuru, sönük ve soğuk okul korosunun üzerine çok parlak ve sıcacık bir güneş gibi doğup kalplerimizi fetheder.

İşte bu da Tatlıses’in Lilliput’udur.

Asıl hüner, çok nitelikli, çok güçlü vokallerle kolkola girip, kâh atışarak, kâh yarışarak ama nihayetinde tüm sesleri bir kalite zirvesinde buluşturarak ortaya bir şaheser koymak değil midir?

Asıl hüner, üstün kavrayış ve parlak zekâ sahiplerini bir araya getirip, bir ortak akıl orkestrasına şeflik etmek değil midir?

Sineklerin tanrısı olsanız ne çıkar?

Lilliput ülkesinde “dev” olsanız ne çıkar?

Salih Cenap

Twitter: @salihcenap

---

Bu yazı aslen http://fikircografyasi.com sitesinde yayınlanmıştır.

Mühendis Hasan Bey’in Müthiş Deneyi

Müsteşar yardımcısı Tarık Bey, saat dokuza yirmi kala makamındaydı. Hızlıca gazetelere bir göz attı. Ülkenin gündeminde yine kamu reformu vardı. Saat başına beş dakika kala telefon ahizesini kaldırıp sekreteri Yasemin Hanıma,

– Arkadaşlar geldi mi? Adaylar hazır mı? diye sordu.

– Herkes yerini aldı ve ilk adayımız da hazır efendim, diye cevapladı Yasemin Hanım.

– Güzel.. Ben mülâkat salonuna geçiyorum. Adayımızı da gönderebilirsiniz.

Tarık Bey kalkıp odasındaki arka kapıdan toplantı salonuna geçti. Salonda diğer müsteşar yardımcısı Atilla Bey ve personel genel müdürü Akif Bey koyu bir sohbete dalmışlardı. Onlara merhaba deyip yerini aldı.

Salonun bir köşesinde bir gizli kameranın çalıştığını ve bir üst katta meraklı gözlerin onların her hareketini büyük bir merak ve heyecanla takip ettiğini hiçbirisi bilmiyordu. Bakışlarını monitöre kitlemiş olan Bakan, sekreterine ikinci bir talimata kadar hiçbir telefonu bağlamamasını, yanına hiç kimseyi göndermemesini söylemişti.

Memuriyet mülakatına girmek üzere gelen ilk aday Murat isimli bir gençti. Hızlıca evraklarına göz attılar. KPSS’den hayli yüksek bir not almıştı. Pek de kendine yakıştıramadığı, giymeye alışık olmadığı belli takım elbisesi içinde gösterilen koltuğa oturdu. Gözleri büyük bir özgüvenle ışıldıyordu.

Müsteşar yardımcısı Tarık Bey,

– Merhaba Murat, dedi. Özgeçmişin ve KPSS notların önümüzde. Matematik, Türkçe ve yabancı dil testlerinde gayet iyi sonuçlar aldığını görüyoruz. Ama tabi kurumumuzda “uzman” olarak çalışmak için bundan fazlası gerekir. Şimdi bu iş için doğru kişi misin onu anlamaya çalışacağız.

Bir an için Murat’ın yüzü gölgelenir gibi oldu. Yüzünü ekşitecekti ama kendini tuttu. İçinden, “adamlara bak” dedi, “notlarım ortada, torpilim en büyük yerlerden, mecbur alacaklar beni, bu görüşme bir formaliteden ibaret ya ille havalarını basacaklar!”. Sonra kendini toparlayıp gülümsedi.

– Buyurun, dedi..

– İlk soruyu ben sorayım, diye lafa girdi Tarık Bey. Aldığın bu puanla birçok başka kamu kurumuna baş vurabilirdin. Neden bizim bakanlığımızı tercih ettin?

Murat duraksadı. Sınavlara çalışırken sormuş soruşturmuş, en az çalışılan kurumun hangisi olduğunu bulmaya çalışmıştı. Kapağı bir kez devlete attıktan sonra mühim olan, mümkün olduğu kadar az çalışmaktı. Saklamaya lüzum görmedi:

– Burası pek fazla yoğun olmadığı için, deyiverdi.

Atilla Bey, hayret eden gözlerle önce Akif Bey’e sonra Tarık Bey’e bir bakış attı. Murat yine içinde “bakın bakın birbirinize… istediğiniz kadar bakın… sonuçta bana hoş geldin demekten başka çareniz mi var… ta Bakan’dan torpilliyim…” diye geçirdi.

Ne Tarık Bey ne diğerleri bu beklenmedik cevapla ilgi yorum yapmak istedi. Üçü de hızla artan şiddetli bir baş ağrısı hissediyorlardı. Gerçekten Bakan bu adayla ilgili olarak üçünü de aramış, ısrarla bu çocuğu övmüş, alınmasını istediğini açık açık belirtmişti. Kıymetli bir arkadaşın pırıl pırıl oğluymuş, böyle hem parlak hem güvenilir gençlerin kamuda görev almasında fayda varmış vesaire…

Atilla Bey gittikçe şiddetlenen baş ağrısını belli etmemeye çalışarak bir soru yöneltti:

– Aldığın puanlara, üniversite bitirme derecene bakıldığında parlak bir mühendis olduğun görülüyor. Serbest piyasa da buradan alacağın ücretin iki katına çalışabilirsin. Neden özel sektörde bir iş aramayı tercih etmedin?

Murat’ın canı iyice sıkılmıştı. İçinden “sana ne be, seni ne ilgilendirir” diye bağırmak geçiyordu. Bu formalite bir an önce bitsin istiyordu. Hissettiği müthiş özgüvenle daha da dürüstçe, hatta küstahca bir cevap vermeyi seçti:

– Teknoloji her geçen gün hızla ilerliyor. Sürekli çalışmak, sürekli yeni şeyler öğrenmek gerekiyor. Özel sektör sizden bunu bekliyor. Ayrıca gece geç vakitlere kadar çalışmalar, hafta sonu mesaileri hiç bana göre değil. Ben dünyaya çalışmak için gelmedim diye düşünüyorum. Bana dokuz beş mesaisi yeter de artar bile.

– Peki, burada çalışırsan, nasıl olacak da doğru dürüst zaman ayırmadığın, hakkıyla bilmediğin bir işin uzmanı olacaksın?

– Buradaki uzmanlar çok mu biliyor sanki!

– Buradaki uzmanlar yeterli olsaydı yeni uzman almaya ihtiyaç duyar mıydık?

Murat sustu. Üç bürokratın da alınlarında boncuk boncuk terler birikmişti. Tarık Bey ve Atilla Bey bakışlarını Akif Bey’e çevirdiler. Bu da vazifeyi ona verdikleri anlamına geliyordu. Akif Bey ağrıyan başı ile anladığını gösteren bir işaret yapıp, gayet kararlı bir ses tonuyla konuşmaya başladı:

– Murat Bey, bu işin ehli olmadığınızı düşünüyoruz. Bu Bakanlıkta çalışmanız kesinlikle söz konusu değildir. Çıkabilirisiniz.

Murat’ın yüzü bembeyaz olmuştu. Olanlara inanamıyordu. Son bir hamle yapmak istedi:

– Fakat sayın Bakan sizi ara…

– Lütfen salonu derhal terk edin…

Bu sözleri telefona uzanan Akif Bey söylemişti. Hemen telefonda Yasemin Hanım’a,

– Sonraki adayı gönderir misiniz, dedi.

Murat dehşet içinde kalktı. Sallanarak yürüdü ve güçlükle açtığı kapının ardında kayboldu.

Kapı kapandığı anda üç memur da başlarını bir mengeneden kurtarmış gibi hissettiler. Baş ağrıları aniden geçivermişti.

Tam o anda bir üst katta, herşeyi an be an takip eden Bakan’ın makamında sevinçli bir kutlama başladı. Bakan, kalın çerçeveli gözlüğünün ardındaki gözlerinde sevincini saklayamayan ses mühendisi Profesör Hasan Bey’in elini hararetle sıkarken, “Harika! Şimdi bunu yaygınlaştırmalıyız” diye naralar atıyordu.

Aslında herşey bir yıl kadar önce, Hasan Bey’in köyünü ziyareti esnasında başlamıştı. Komşu köyün imamı Mehmet Hoca’nın çok hasta olduğu söylendiğinde Hasan Bey bu methini hep duyduğu ama ziyaret fırsatı bulamadığı hocaefendiyi hayattayken görmek istemişti. Hasan Bey hocanın yanına vardığında çok garip bir şey farketmişti. Bu, köyünden askerlik dışında hiç çıkmamış hocanın inanılmaz bir yeteneği vardı. Davudi sesi ile söylediği herşey çok kuvvetli bir telkin niteliği kazanıyordu. Köyünün diğer köylerden ayrılması da bundan kaynaklanıyor olmalıydı. Onun köyündekiler dürüstlükleri ve yardım severlikleriyle tanınırlardı. O anda Hasan Bey’in kafasında bir fikir uyanıverdi. Hocaya fikrini açtı. Hoca pek anlamasa da samimi bulduğu Hasan Bey’e “peki” deyince Hasan Bey yüksek kalitede ses kaydı yapan cihazıyla yanında bitiverdi. Mehmet Hoca’dan o müthiş davudi sesiyle Nisa suresinin 58. ayetinin mealini okumasını rica etti:

“Allah, size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor. Doğrusu Allah, bununla size ne güzel öğüt veriyor! Şüphesiz ki Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir.”

Hasan Bey tatilini tamamlayıp üniversitedeki görevinin başına dönmüştü ki Mehmet Hoca’nın vefat haberini aldı. Biraz da bu haberin tesiriyle, derhal fikrini denemeye girişti. İlk önce hocanın sesini dijital ortamda çeşitli filtrelerden geçirdi ve insan kulağının işitme aralığının üstündeki frekanslarda yeniden üretti. Tüm mesajı saniyenin onda birinde verilebilecek şekilde sıkıştırdı ve bir saniyede on kez tekrarlanacak şekilde kaydetti.

İş deney aşamasına gelmişti. Hasan Bey çevresinde torpicilikleriyle meşhur hocaları gizlice deneylerinde kullandı. Günde birkaç kez bahaneler bularak o hocaları telefonla aradı ve her aramasında havadan sudan konuşurken bir yandan da yüksek frekanslı telkin mesajını onlara dinletti.

Netice mükemmeldi. Hocaların kulakları yüksek frekanslı sesi işitmiyor ancak beyinleri mesajı gayet güzel algılıyordu. Torpilci hocalar deneyden sonra torpil yapamaz hale gelmişlerdi. Hasan Bey vakit geçirmeden üniversiteden arkadaşı, üç sene boyunca aynı öğrenci evinde beraber kaldığı Bakan Bey’i aradı ve müthiş buluşunu ona anlattı. Bakan Bey, ilk önce anlatılanlara pek inanamasa da, arkadaşının hatırına bir deneme yapmayı kabul etti. Bakan Bey’in sekreterinin telefonuna Hasan Bey’in “yüksek frekanslı telkin mesajını” kaydettiler. Böylece sekreter hangi bakanlık bürokratını ararsa arasın mesaj dinletilmiş oluyordu. Sonra Bakan deneyin hatrına en nefret ettiği şeyi yaptı: “torpil” yapmak için ilgili bürokratları aradı.

O gün Bakan’ın odasında büyük bir sevinçle kutlanan da işte bu deneyin neticesiydi. Mülakatları gerçekleştiren bürokratların başlarını mengenelere sokan da her telefon görüşmelerinde şuuraltlarına yerleştirilen telkinlerdi. Yöntem işe yaramış, ehli olmayan bir kişinin torpille devlet memuru olması engellenmişti.

Bakan’ın sevinçli sesi ta sekreterinin odasında iştiliyordu:

– Bunu şimdi tüm kamuda yaygınlaştırmak lazım!

Twitter: @salihcenap

Medeniyet Dediğin

Medeniyetler prensip ve kurallar üzerine inşa edilir.

Her an, her vaziyete göre değişen kural ve prensipler üzerine değil, sağlam, güvenilir, değişmez kural ve prensipler üzerine.

Mesela bir milletin fertleri, ne şart altında olursa olsun yalan söylememeyi bir haysiyet meselesi yapıyorsa; “vaziyet şöyleyse küçüğünden pembe yalanlar söylenebilir, böyleyse kuyrukluları uydurulabilir” gibi aptalca mazeretlerle kendi prensiplerinin altını oymuyorsa; o millet bir medeniyet kurma yoluna çıkmıştır denebilir.

Prensiplere uymanın ağır faturalar çıkarttığı zamanlar vardır.

İşte ancak o zamanlarda test edilir insanların samimiyetleri.

Mesela bir baba için, çalışanlarının alternatifsizliğini istismar eden bir maden ocağı patronuna kızmak, sövmek kolaydır. O çok zengin maden ocağı patronu, kızına talip olup, hem kızına hem ailesine ömür boyu lüks bir hayat vaadettiğinde onun zalimliğini hatırlayıp “hayır” diyebilmek ise zor.

Mesela rüşvet yiyen memurlara beddualar etmek, hatta belki onları ihbar etmek tek başına bir adamın rüşvet denen ahlaksızlığın karşısında olduğunu göstermez. Eğer o adam, milyar dolarlık bir ihalede basit bir imzası karşılığı, kanun adamlarının asla takip edemeyeceği yollardan verilecek yüzde birlik “hediyeyi” teklif edenin suratına fırlatıp, ardından gelen sürgün tehdidini bir tebessümle karşılıyorsa, yani benimsediği prensibi çiğnemenin faturasını ödemeye hazır olduğunu lisan-ı haliyle ahlaksız teklifi yapanın yüzüne haykırıyorsa, işte o zaman “prensip sahibi” demektir.

Mesela akrabalarını kayırıp, hak etmedikleri halde devlet kadrolarına yerleştiren adamların yaptıkları haksızlıklardan nefret ettiğinizi her vesileyle dile getiriyorsanız bu sizi tek başına erdem sahibi bir vatandaş yapmaz! Ancak okulu zorla bitirmiş, çalışmaya niyeti olmayan oğlunuzu bir devlet işine sokmak için torpil yapıverecek amcasına “hayır, benim oğlum diğer insanlarla eşit şartlarda, bileğinin hakıyla memur olabiliyorsa olsun; başka türlüsü ahlaksızlık olur” diyebiliyorsanız “ahlaklı” bir kimse sıfatını haketmişsiniz demektir.

Mesela en nefret ettiği siyasi görüşün en hararetli savunucusunu ameliyat eden doktor Hipokrat yeminini hatırlayıp elinden gelenin en iyisini yapmıyorsa ona doktor değil cahil ve ahlaksız bir militan demek daha doğru düşer.

Mesela ıssız bir dağ karakolunda silah arkadaşlarını şehit etmiş bir teröristi canlı olarak yakalayan bir komutan, o teröriste hukuk emrettiği gibi davranmıyor; “bu kuş uçmaz kervan geçmez dağ başında şu alçağa cezasını ben vereyim” diyerek işkence ediyorsa ona da asker değil terörist demek daha doğru düşer.

Mazeretimiz ne olursa olsun prensiplerimizi esnetmememiz, kendi kurallarımızı kendimizce aklileştirmelerle ihlal etmememiz gerekir.

Bir zamanlar devletin en tepesindeki makyavelistliği ile nam salmış bir siyasetçimiz, “devlet bazen rutinin dışına çıkar” diye bahsettiğim ilkesizliği savunabilmişti.

Gencecik çocukların devlet görevlilerince, devlete ait arabalarla kaçırılıp öldürüldüğü, köylerin yakıldığı, insanların zorla evlerinden çıkartıldığı, devlet eliyle topluma dehşet salındığı o günlerde bu yapılanlara “devletin rutinin dışına çıkması” ismi takılmıştı.

Akli ve ahlaki gelişimini tamamlayamamış hastalıklı tipler, devletin en tepesindeki siyasetçiyi bile “bazı durumlarda rutinin dışına çıkılabileceğine” ikna edebilmişlerdi.

Bu yüzden o yıllarda bir devletten ziyade orman kanunlarına göre yaşayan vahşi bir kabileye benzemiştik.

Haklının güçlü değil, güçlünün haklı sayıldığı, kanunsuzluğun kanun olduğu yılları yaşadık.

Böyle bir tablodan medeniyet değil ancak vahşet çıkabilirdi.

Nitekim de öyle oldu.

O günkü hukuksuzluğun açtığı derin yaralar bu zamana kadar kapanmadı.

Bugün de bir “medeniyeti yeniden ihya” hayali peşinde koşanların en başta dikkat etmeleri gereken husus budur.

Toz pembe hayallerin pembesi gidip tozu kalsın istenmiyorsa yapılan haksızlıklara göz yummamak, aldırmak ve hakkı tutup kaldırmak gerekir.

Merhum şairimiz Mehmet Akif’in müthiş sözlerinin sadece hamasi nutuk malzemesi olmadığını hatırda tutmak gerekir:

Adam aldırma da geç git, diyemem aldırırım.
Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım!

Yaşamak

Meşhur Japon yönetmen Akira Kurosava, 1952 yapımı Ikuru (Yaşamak)  isimli muhteşem filminde, İkinci Dünya Savaşından, yaklaşık üç milyon insanını kaybederek mutlak bir mağlubiyetle çıkan Japonya’nın başkenti Tokyo’da yaşayan ve belediyede çalışan orta yaşlı bir devlet memuru olan Kanji Watanabe (Takashi Shimura)’nin hikâyesini anlatır. Otuz yıl boyunca “gerçek” hiçbir iş yapmadan daireye gidip gelmiş uyuşuk bir memur olan Watanabe, nihayet “Halkla İlişkiler Dairesi Kısım Amiri” olmuştur. Filmin hemen başında memur felsefesinin özeti olan şu cümle geçer:

“Bu dünyada makâmınızı korumanın en iyi yolu hiç bir şey yapmamaktır.”

Filmin başında Watanabe’nin yoğun ama anlamsız meşguliyetini ve ne kendisine ne başkalarına en ufak bir fayda sağlamadan geçirdiği yeknesak hayatı izleriz.

Bir gün mide ağrısı şikâyetiyle doktora giden Watanabe, mide kanseri olduğunu ve en fazla altı ay ömrü kaldığını öğrenir.

Bir anda uyuşuk memurun tüm hayatı altüst olur. Hayatı boyunca bozuk para gibi harcadığı “zaman” bir anda kıymetlenmiştir. Yıllardır biriktirdiği küçük bir serveti vardır. Ömrünün kalan kısmında, bu “biran önce harcanmazsa boşa gidecek” serveti harcamayı düşünür. Kendini daha önceleri tasarruf adına kaçındığı eğlencelere vermek ister ama bunun bile nasıl yapılacağını bilmemektedir. Tesadüfen tanıştığı başarısız bir yazar onu Tokyo’nun gece hayatına sokar. Fakat barlar, pavyonlar, içkiler, kadınlar Watanabe’nin aradığı tatmini sunamazlar.

Sona yaklaştığını öğrendiği anda her saniyesi bir anda altına dönüşen ömrünün geri kalanını bu tür yerlerde “harcamak” Watanabe’yi tatmin etmek bir yana iyice derin bir depresyona sevk eder.

Artık bitmesine çok az kaldığını bildiği saatlerini en çılgın eğlencelerle bile olsa “boşa” harcamak müthiş derecede rahatsız edici bir fikirdir.  

Watanabe bu sefer kendi memurları arasında, daha önceleri biraz hayret biraz da kınamayla takip ettiği hayat dolu genç bir kızın peşine takılır. Hayatının geri kalanını o genç kız gibi neşe içinde geçirebilmek için onun neler yaptığını, nasıl böyle enerjik ve mutlu olabildiğini anlamak ister. Ama bir süre sonra anlar ki kızcağızın felsefi bir derinliği yoktur. Mutluluğu ve enerjisi sadece gençliğinden gelmektedir.

Kahramanımız nihayet derin bir depresyon, çaresizlik ve yeis içinde kavrulduğu bir anda hayatına anlam katacak şeyi keşfeder. Kalkar, kaç gündür gitmediği makamına gider ve bu sefer “gerçekten” çalışmaya başlar. Artık kendine ölmeden önce gerçekleştirmeye söz verdiği bir hedefi vardır: Bir grup annenin, çocukları hasta olmasın diye kurutularak çocuk parkına dönüştürülmesini istedikleri bir bataklığı belediye eliyle ıslah ettirmek. Filmin başında sorumluluğu başkasına atıp, iş yapmamak için kısım kısım, şube şube dolaştırdığı insanların dertlerini gerçekten gidermek.

Filmin ortalarına doğru kahramanımız ölür. Filmin ikinci yarısı neredeyse tamamen taziye evinde geçer.

Watanabe ne yapıp etmiş, ölmeden o parkı yaptırmıştır. Onu en son, soğuk bir kış gecesi kendi yaptırdığı parkta bir salıncakta neşeyle şarkı söyleyip sallanırken görürüz. O gece o parkta canını teslim etmiştir.

Belediye başkan yardımcısı, diğer memurlar taziye evinde uzun uzun konuşmalar yapar ve vaziyeti değerlendirirler. Watanabe’nin parkın yapılmasında gerçekten etkili olup olmadığını tartışırlar. Bir kısım memur, parkın bir seçim yatırımı olarak zaten yapılacağını, aslında Watanabe’nin çabasının bir tesadüf olduğunu iddia ederken diğerleri o olmasa bu parkın yapılamayacağı konusunda hemfikirdir.

Taziye evinde oğlu ve gelini de dâhil olmak üzere Watanabe için gerçekten üzülen, gerçekten gözyaşı dökenler sadece, o park için dilekçe veren anneler olur.

***

Elimden gelse bu filmi tüm memurlarımıza defalarca seyrettirirdim.

Watanabe’den tek farkımız ne kadar ömrümüzün kaldığını bilmememiz. Ama sınırlı sayıda günümüz olduğunu bal gibi biliyoruz.

Hayatımızı anlamlı kılacak bir şeye hepimizin ihtiyacı var.

Ve bu “şey” ne yeni bir ev, ne yeni bir araba, ne yurt içi yurtdışı geziler…

Bu “şey” ardımızdan hayırla yâd edilecek bir isim bırakmak…

İnsanlara faydası dokunacak birşeyler yapmak, yolunda gitmeyen birşeyleri yoluna koymak.

İki atom bombası yemiş ve mutlak bir şekilde mağlup olup işgal edilmiş Japonya, o günden bugüne gelebildiyse bizim için de bir ışık var demektir.

“Böyle gelmiş böyle gitmez” diye haykıracak insanlara ihtiyacımız var.

“Evet, yapabiliriz, yeniden doğru, dürüst, ahlaklı bir toplum kurabiliriz” diye düşünen kafalara…

Hayatın anlamını, insanlığa hizmette ve dünyayı daha iyi bir yer haline getirmede arayan nesillere…

Yeni ümitlere, heyecanlara…

Sosyal Mutantlar – 3

Uzunca bir zamandır birçok mütefekkir ve münevverimiz derin içtimâî kafa karışıklığımıza dikkat çekiyor. Ama bunlardan pek azı iletişim vasıtalarından fırlatılan “sosyo-aktif” telkin bombaları eşliğinde yürütülen sosyo-kültürel gen ameliyatlarından bahsediyor.

Bu temaşa ettiğimiz, “sosyal mutantların” derdine derman arayan “sosyal mutantların” trajedisidir. Zira derde derman arayanlar da aynı telkin bombardımanının altındadır.

Unutturulmuş hayat pratiklerini, hala sağlam kalabilmiş hücrelerindeki DNA’larında bulmayı ümid edenler çoğu kez şuursuz yalpalarla çoktan kaybettikleri bir zamanın peşine düşüyorlar. Bozulmamış öze dönmek, bir zamanların sıhhatli bakışını yeniden kazanabilmek için çırpınıyorlar. Sosyal mühendisler ve onların “kötü genlerinden muvaffakiyetle arındırılırmış mutantları” ise hiç vakit kaybetmeden bu zorlu arayışı, kullanışlı kelimelerle yaftalıyorlar: irticaî, çağdışı, demode!

Bazen halimizi, verilen psikiyatrik ilaçların ve yoğun telkinlerin tesiriyle hafızasını kaybeden bir kimsenin haline benzetiyorum.

Bu kimse biran önce “kendine gelmek” istiyor.

Fakat doktorlar ve tüm çevresi ona kendisine gelmesinin bir felaket olacağını telkin ediyor.

En başta “hasta” olduğu için bu tedaviye başlandığını, tedavi kesilirse hastalığın nüksedeceğini anlatıp duruyorlar.

Ama sözüm ona hasta kendini bu tedavi altında da hiç iyi hissetmiyor.

Çünkü ilaçlar oryantasyonunu bozuyor.

Sürekli başını döndürüyor.

Dikkatini toplamasına imkân vermiyor.

Halüsinasyonlar görmesine sebep oluyor.

Geçmişini hatırlamasına mâni oluyor.

O kadar uzun süren terapiden sonra bu kişinin kendisi de “eski haline” dönebileceğine dair umudunu yavaş yavaş kaybediyor.

Ne korkunç bir manzara…

Bu dakikadan sonra bir iyileşme mümkün mü?

Yoksa “hasta” bir akıl hastanesinde mi tamamlayacak ömrünü?

Eğer “hasta”, bir insan olsaydı sanırım yapacak bir şey kalmamış diyebilirdik.

Ama “hasta” denilen, koca bir medeniyetse iş değişiyor.

Bir kenara atıp ölmesini bekleyebileceğiniz bir şey değil “medeniyet”.

Öyle ya da böyle kendini mütemadiyen yeniden üreten bir organizmadan bahsediyoruz.

Form değiştirse de başkalaşsa da yaşamaya devam eden bir organizmadan…

Şimdi sormamız gereken soru şu:

Bu medeniyeti, onu öldürmek, olmadı hep hasta yatağında tutmak için çabalayan doktor görünümlü katillerin ellerinden almak için sosyal mutantlar olarak ne yapabiliriz?

Salih Cenap Baydar

Twitter:@salihcenap

Sosyal Mutantlar – 2

Genetik mühendisleri işe “kötü geni” tespit etmekle başlarlar. “Kötü gen” tespit edildikten sonra etkisiz hâle getirilmeye yahut devre dışı bırakılmaya çalışılır. Tabi onun yerini alacak “iyi gen” de tespit edilir ve değiştirme operasyonu başlar. Mesela domatesin renginin kırmızıya dönmesini geciktiren yahut engelleyen gen tespit edilir ve domatese kan kırmızısı bir renk verecek genle değiştirilir.

İnsanı dehşete düşürse de “sosyal genetik mühendislerinin” de benzer bir yol takip ettikleri söylenebilir.

Domatesin yerini, düşünen, hisseden, hareket eden insanlar almıştır. “Kötü” genler tespit edilir.

Mesela Avrupalılar gibi giyin(e)meyen doğuluların bu “eksiklikleri” hedef alınabilir. Hedefin mahiyetine göre önce “cerrahi” bir müdahale gerekebilir. Çıkarılan kanunlarla, silahlı güçlerin zoruyla “kötü sosyal genlere” savaş açılır. İstimal edilen usulün tabiatı gereği cemiyetin terörize edilmesi icap edebilir. Ancak bütün bunlar operasyonun sadece ilk adımlarıdır. Asıl faaliyet, gizli ve açık telkinlerle sürdürülür. Kâh dinî sebeplerle, kâh alışkanlıktan dolayı otantik kıyafetleri taşımakta ısrar edenler çağdışı ilan edilir ve mütemadiyen hakarete uğratılır. Eldeki tüm iletişim imkânları seferber edilir. Cemiyetin itibar ettiği kişilere “iyi genlerin” propagandası yaptırılır. Kitle iletişim araçlarındaki “kötü genlerden arındırılmış prototipler” işe koşulur. Kâh kurgu eserlerde, -dizilerde, oyunlarda, filmlerde- kâh haber programlarında, belgesellerde “yanlış” kıyafetleri taşıyanlar hem gizlice hem açıktan zemmedilir. Hatta tahkir edilir. Hayattan kovulmaya çalışılan kıyafetleri taşıyanlar dizilerde, filmlerde cahil, köylü ve zavallı olarak canlandırılırlar. Onların “yanlış” kıyafetlerden sıyrılarak nasıl bir saygınlık ve zenginlik elde ettiklerine dair klişeler birçok yapımda tekrarlanır.

Bu müthiş faaliyet kısa zamanda meyvelerini verir. Telkine en açık olan ve en çok maruz kalan bölgelerde “kötü genlerden” arınmış kimseler türemeye başlar. Bunlar artık “maya” vazifesi göreceklerdir. Daha büyük kitleleri arındırmak için mikrofonlar, kameralar, objektifler bu “ucubelere” döner. Tesettürden kurtulup “güzelliğini cesurca sergilemekten” kaçınmayan genç kızların “doğru yolu” (!) buluş hikâyeleri gazete sütunlarını kaplar. Tesir süratle yayılır. Gerçekten arzulanana yakın neticeler de elde edilebilir ama insan tabiatı üç-dört bilinmeyenli bir denklemden çok daha karmaşık olduğu için sosyal mühendislik çabaları mühendisler açısından hemen her seferinde hüsranla neticelenmeye mahkûmdur. Öyle olsa da acı gerçek şudur: tabii olan artık bozulmuştur. Verilen telkinle dönüşmeye başlayan insanlar asıl sosyal genlerinin tesirinden de tam sıyrılamazlar. İstenen karakteri istenen ölçüde hazmedemezler. Barlarda, meyhanelerde tesettürlü kızlar görülmeye, pop yıldızlarının konserlerinde dans eden, başı örtülü ama göbeği açık kızlar boy göstermeye başlar. O kızlar gibi sosyal mutant olan ama bunu fark etmekten aciz köşe yazarları bu garip sahneye alkış tutar. Müdahalenin selameti için, her karşı telkin tehlikesi takip edilir.  Her “düzelme/düzeltme” gayretinin başarısız olması için her şey yapılır.

Neticede dev bir boşluk hissiyle bunalan, şuur altında bir yanlışın fakında olan ama yanlışı izah etmekten çok uzakta, dile getirilemeyen hafakanlarıyla, bunalımlarıyla yaşamaya mecbur yeni “sosyal mutantlar” elde edilmiş olur.

İtiraf etmemiz gerekir ki bu coğrafyada sosyo-kültürel genleriyle az yahut çok oynanmamış hiçbir fert kalmamıştır artık.

Bir medeniyet kendini yeniden üretemediği anda çürümeye başlar. Dünyanın birçok yerinde hâkim kültür, kadim medeniyetlerin can damarlarını kesmektedir.

Mesela sosyal mutantlar artık kendi kültürlerinin müziğini üretemez hale getirilmişlerdir. Hasbelkader üretseler bile ürünleri makbul sayılmaz, sessiz sansürün sağır derinliklerinde boğulur. Ancak “sentez” adı altında “etnik müzik” adı altında popüler tüketime sunulurlar ki bu da başka türlü bir “mutantlaştırma” ameliyatıdır.

Bu model diğer sahalara kolaylıkla teşmil edilir. Sosyal mutantlar kendi sosyo-kültürel zeminlerinde ademe mahkûm edilmişlerdir.

Kendi lisanlarını tekâmül ettiremezler. Budanmış lisanlarında yürüttükleri ilmî çalışmalar güdük kalmaya mahkûmdur. Onlara mütemadiyen lisanlarının ilim yapmaya müsait olmadığı telkini verilir.

Kendi ilimlerini tabîi mecra’ında akıtamazlar. Ancak hâkim bilim mahfillerinin –ki onlar da “iyi” sosyo kültürel genlerin taşıyıcılarınca teşkil edilir- müsaade ettiği ve uygun bulduğu çalışmaların “ilmî” sayılacağı belletilmiştir.

Kendi edebiyatlarını üretemezler. Kendi edebiyatlarının çağdışı, işe yaramaz, modası geçmiş bir alay boş laf olduğu telkininin altındadırlar.

Twitter: @salihcenap